APHASIA

Een voorstelling van Yelena Juresa met Ivana ... en met muziek van ...

Elke revolutie, elke genocide heeft zijn soundtrack.

Het morele standpunt dat wij innemen als afstandelijke getuigen die oordelen over de psychologie van een persoon die geconfronteerd wordt met oorlog of maatschappelijke verwoesting, berust op de notie van psychologische en morele continuïteit die wij allen delen. Onderzoek leert ons echter dat situationele macht het wint van individuele macht. Onder uitzonderlijke omstandigheden en zware sociale druk plegen gewone mensen de meest ondenkbare misdaden. Wanneer we denken aan geweld op grote schaal, doen we dat meestal uit angst om zelf een slachtoffer te worden. APHASIA wil deze notie omkeren en, in dialoog met het publiek, nadenken over dat wat statistisch veel waarschijnlijker is, namelijk dat wij, onder de 'juiste' omstandigheden, uiteindelijk de daders en niet de slachtoffers zullen zijn.

De voorstelling APHASIA ontsprong op het kruispunt van muziek, film, storytelling en dans. Het publiek wordt ondergedompeld in de sfeer van een nachtclub en neemt fysiek deel aan een intiem onderzoek naar geweld, de wereld van daders, omstanders en individuele verantwoordelijkheid. Je kunt je voorstellen dat de aandacht van het publiek geleidelijk verschuift van een archieffilm naar een dj-set, naar een danssolo, een geïntegreerd concert, doorspekt met de tussenkomsten van de vertelster die luidop nadenkt over 'de monsters en wij'.

Een constante aanwezigheid op het podium – zowel een voetnoot als de levenslijn van de voorstelling – is een 'uitgezonden' hand van Hannah Arendt die een sigaret vasthoudt en zenuwachtig beweegt.

Gefluister, geruchten over het plegen van misdaden en toekijken, medeplichtigheid en geweld. Elke revolutie, elke genocide heeft zijn soundtrack.

De voorstelling APHASIA is de vrucht van zes jaar onderzoek, een periode waarin Jelena Jureša haar gelijknamige filmproject creëerde. Het eerste deel, de film Aphasia (2019), is een verontrustend onderzoek naar de representatie van geweld en het geweld van representatie. Het is een sterk corporeel documentair gebaar in verschillende bewegingen dat intens persoonlijk, politiek en eeuwig actueel is. In tegenstelling tot een klassieke documentaire zijn verschillende delen van de film formeel en performatief schatplichtig aan media zoals theater en dans. In het eerste bedrijf komt het Belgische kolonialisme aan bod, in het tweede de Oostenrijkse rassenexperimenten en heimatfilms … In het derde bedrijf wordt de bekende foto, genomen aan het begin van de oorlog in Bosnië, tot leven gewekt. Hoewel de foto in de film nooit wordt getoond, herkennen we hem wanneer hij wordt omschreven en vertolkt door twee figuren die als dubbelgangers optreden: een journalist die een monoloog houdt en een danser die een choreografie van geweld uitvoert.

Een cruciale motivatie in Jureša's keuze voor een voorstelling schuilt in het feit dat zij dieper wil ingaan op de notie van dader en medeplichtigheid door live te experimenteren met de positie van de omstander. Wat betekent het om ergens getuige van te zijn? In een verontrustende, nachtclubachtige setting gaan we rechtstreeks in dialoog met de toeschouwers. We laten ze stilstaan bij groepsdynamiek, polarisatie en gehoorzaamheid aan autoriteit. Met behulp van theatrale verleidingsmiddelen – een live dj-set van Alen en Nenad Sinkauz, de performance en dans van Ivana Jozić – focust het team van Aphasia op de verleidingsmechanismen waarop het populisme teert. Plots lijkt alles mogelijk. Alles is geoorloofd, zelfs te krappe schoenen uitschoppen.

---- het uitgangspunt -----

Het uitgangspunt voor de ontwikkeling van de voorstelling is een anekdote over dj Max, een pionier van de elektronische muziek in Belgrado. Hij speelt de hoofdrol in een van de meest beruchte foto's van de oorlog in Bosnië. Daarop is te zien hoe hij een moslimvrouw, die eerder door Servische paramilitaire troepen was gedood, tegen het levenloze hoofd schopt. Miljoenen mensen hebben de foto gezien. Ze werd genomen door de Amerikaanse fotograaf Ron Haviv en ging de wereld rond. Sontag schreef erover, Godard maakte er een kortfilm over, en journalisten noemden dit een foto die alles laat zien wat je over de oorlog moet weten.

Na de oorlog gingen de foto's van Haviv deel uitmaken van een grote collectie foto- en videomateriaal die werd geraadpleegd als vaak cruciaal bewijsmateriaal in strafrechtelijke vervolgingen door het Joegoslaviëtribunaal in Den Haag. In verschillende gerechtelijke procedures, te beginnen met het proces tegen Slobodan Milošević, werd de foto als bewijs aangevoerd om de commandoverantwoordelijkheid van de Servische autoriteiten voor de in het voormalige Joegoslavië gepleegde misdaden aan te tonen. Verschillende getuigen identificeerden de soldaat als Srđan Golubović, een voormalig lid van de Servische Vrijwillige Garde. Op het slagveld stond hij bekend als Max, in Belgrado als dj Max.

In zijn enige interview zegt dj Max dat hij uit een mooi deel van Belgrado komt. Hij vertelt de interviewer dat als hij ter dood zou worden veroordeeld en maar één telefoontje zou mogen doen, hij zijn moeder zou bellen. En dat zijn grootste tekortkoming is dat hij 's morgens niet wakker kan worden en dan prikkelbaar is tot de middag. Het was vroeg in de namiddag toen hij de dode vrouw op de stoep schopte. In het interview zegt hij niets over zijn rol in de oorlog. Wanneer de interviewer vraagt: "Wie is dj Max?", "Wie ben jij?", antwoordt hij: "Een jongen uit de buurt."